Roadbook: Catania Palermo

Geruisloos dwarrelt het grijze poeder uit de azuurblauwe hemel. In slow motion daalt het op Catania neer, bedekt gebouwen, straten, auto’s. Onze Cayenne E-Hybrid staat op een kleine binnenplaats in de oude binnenstad. Een dun poederlaagje ligt op de zilverkleurige huid van de auto. Voor toeristen als wij een onwerkelijk scenario, voor de inwoners: alledaags.

Vanaf de drukke Via Etnea kun je precies zien waar de mist van poeder vandaan komt. Boven de Etna stijgen de wolken uit zijn binnenste op. Onophoudelijk trekken ze weg en toch worden ze niet minder. Steeds weer stijgt er nieuwe damp op uit de krater, de top van de Etna. Ongeveer 3.300 meter hoog is de hoogste actieve vulkaan van Europa. Elke ochtend kijken de mensen in Catania omhoog en vragen ze zich af wat de dag zal brengen. Ze noemen de Etna hier ‘Mongibello’, de berg der bergen. Het woord is een combinatie van het Italiaanse en het Arabische woord voor berg en zegt daarmee ook iets over Catania, over Sicilië en over de vele culturele invloeden die het levensgevoel hier hebben gevormd.

De Grieken waren hier, de Romeinen, de Arabieren en zelfs de Noormannen. Allemaal lieten ze hun sporen na, maar het eiland in het zuiden van Italië is vooral gevormd door de lava. Een goede indruk daarvan krijg je in het restaurant A Putia Dell’Ostello. Dicht bij de beroemde vismarkt La Pescheria, waar – omgeven door oude ‘palazzi’ – dagelijks de delicatessen van de Middellandse Zee op ijs liggen, daal je hier over smalle trappen onder de grond. Daar zit je, enkel verlicht door kaarsen in weelderige kandelaars, onder eeuwenoude lava en voel je de geschiedenis van Catania. Ondergang en opstanding, plezier en catastrofe.

Als je vanaf hier langs de vismarkt en de beroemde Fontana dell’Amenano loopt, van waaruit het water uit het binnenste van de aarde naar boven schiet, kom je uit op de Piazza de Duomo. Hier heb je vrij zicht op het symbool van de stad, de Fontana dell’Elefante, de olifantenbron. Imposant en troostrijk, hij moet de stad tegen lava beschermen.

Roberta Capizzi kent de geschiedenis van haar geboortestad heel goed. Tien jaar werkte ze als advocaat in Milaan, daarna volgde ze haar hart en keerde terug naar het eiland. Roberta opende een restaurant aan de Piazza Turi Ferro en noemde het Me Cumpari Turiddu. Bij ‘makker Turiddu’ moeten gasten het gevoel krijgen dat ze onder vrienden zijn. Capizzi heeft de Siciliaanse keuken smaakvol gemoderniseerd – nauwgezet. 

Die geboortestreek is ook altijd de Etna. Hij belichaamt tegelijk zorg en verlangen. Het verlangen is onze drijfveer. De Cayenne is van de as ontdaan, we vertrekken. Als je van Catania richting de vulkaan rijdt kom je langs veel plaatsjes. De naam van de weg verandert echter nooit: Via Etnea. Bijna rechtstreeks kronkelt de grijze band richting de kolos. Vanaf zeeniveau voert de weg naar meer dan 2.000 meter hoogte. Ondertussen komt er steeds damp uit deze monumentale koepel.

“Je kunt beter naar Sicilië reizen dan naar de maan vliegen”, heeft de Colombiaanse schrijver Gabriel García Márquez ooit eens gezegd. Hij moet daarbij een dag als deze voor ogen hebben gehad. Op de stralend witte sneeuwvelden langs de gespleten flanken van de berg ligt nu de zwarte as als fijne stof. De Strada Provinciale 92, een andere Via Etnea, ligt achter Nicolosi ingebed in de diepe sneeuw. Antonio Rizzo neemt deze weg al 37 jaar. Zo lang is de Etna al zijn werkplek. Eerst was hij daar skileraar, tegenwoordig is hij vulkaangids. Bijna niemand kent het gebied beter dan hij. “Hier is altijd alles in beweging”, zegt Rizzo, als we met de kabelbaan omhooggaan naar de krater. Op 2.500 meter hoogte opent zich een landschap dat je maar beter niet alleen gaat verkennen. “De berg verandert voortdurend. Er ontstaan steeds nieuwe kraters en tegelijkertijd stort er ergens weer een helling in.” De berg leeft. Hij zorgt ervoor dat Antonio Rizzo na bijna vier decennia nog steeds moet bijleren. “Elke dag voel ik nieuwe emoties als ik ’s ochtends naar de berg kijk”, zegt hij. Onder onze voeten komt er uit een klein gaatje damp omhoog uit de sneeuw en kraakt gevaarlijk. Het uitzicht is absoluut adembenemend.

Later in de middag zal Domenico Moschetto, de waard van de schuilhut Rifugio Sapienza, zeggen dat de vulkaan de mensen gewoon niet onberoerd laat. In zijn toevluchtsoord ontvangt hij reizigers met een comfortabele kamer en een uitgebreide menukaart. Jaren geleden heeft de berg Moschetto’s hotel op de noordhelling verwoest. Nu is hij terug, dit keer op de zuidhelling. “De berg is onze Doemberg”, zegt de Siciliaan. De Etna kan alles: gevaarlijk zijn en troosten, geweldig boos zijn en geweldig helpen.

Een oud gebruik getuigt van deze grote betekenis: als de lava komt, wordt de tafel gedekt, de fles rode wijn wordt in het midden gezet, plus nog een extra bord – de Etna wordt ontvangen als een gast. Daarna breng je jezelf in veiligheid.

De volgende ochtend rijden we verder. We blijven de as volgen die voedselrijke mineralen uitstrooit over de heuvels en zo voor vruchtbare hellingen zorgt – en voor speciale lavawijn. Sicilië is het grootste wijngebied van Italië. Uitstekend: het wijngoed Cottanera. Fantastisch gelegen op de uitlopers van de Etna. Sinds de jaren negentig teelt de familie Cambria hier traditionele soorten, met name: nerello mascalese, die alleen hier zo smaakt zoals hij hoort te smaken. “Een huwelijk tussen vrucht en grond”, noemt Francesco Cambria het. In 2019 werd hij door Gambero Rosso uitgeroepen tot wijnboer van het jaar. “Alles is bijzonder aan onze wijn”, zegt hij. Het klimaat is hier koeler dan elders op Sicilië, de zee is dichtbij en in de bodem bevinden zich vruchtbare afzettingen van vulkanisch gesteente.

Achter Collesano loopt het circuit van de Targa Florio omhoog en omlaag, naar links en rechts, langs groene weiden, steile rotsen, boomgaarden en notenbomen. Het Italië uit een folder van de jaren zestig. Alleen vandaag zijn we op pad in de Cayenne. In de haarspeldbochten van het oude circuit voelen we zijn dynamiek. De middelpuntvliedende kracht groot, de wegligging optimaal. Elf eindzeges behaalde Porsche in de historie van de race. De meeste onder alle fabrikanten. Wij rijden weliswaar geen wedstrijd, toch krijgen we een adrenalinekick van het parcours met haarspeldbochten. Zo ongeveer moet de Italiaan Umberto Maglioli zich hebben gevoeld toen hij hier in 1956 in de 550 A Spyder de eerste eindzege voor Porsche bij een internationaal belangrijke sportwagenrace in de wacht sleepte. Onder ons de kracht van de auto, voor ons de volgende bocht, boven ons de borrelende berg. Wij zijn helemaal onder de indruk van de spectaculaire rit over de groene heuvel en rollen rustig omlaag langs de kust richting Palermo.

 De hoofdstad van Sicilië herbergt ook Ballarò. De drukste markt van Europa. Meer dan duizend jaar oud is de beroemde wijk in het centrum van de stad. “Wat hier niet te koop is, bestaat niet”, zegt men in Palermo. Ballarò staat bekend om zijn eersteklas streetfood. De zin slaat net zo goed op de inktvissalade als de broodjes met milt of de arancini, gefrituurde rijstballetjes. Het is een drukte van belang, de marktkooplieden roepen luid. Ballarò is de essentie van de stad. De verbindende factor, opwindend en culinair hoogstaand. À propos: daar waar ‘la dolce vita’ – het zoete leven – bij de levensfilosofie hoort, is ijs een must. Een van de beste gelateria’s van de wereld, of tenminste van Sicilië, Al Cassaro, bevindt zich vlak bij de markt Vucciria. 

Elke eerste zondag kun je gratis de musea van Palermo bezoeken. Een speciale tip: het Museum Stanze al Genio in het Palazzo Gangi, waar Luchino Visconti zijn meesterwerk Il Gattopardo filmde. Het is een spectaculaire wereld vol eeuwenoude majolicategels, de zogenaamde ‘mattonelle’ – onvergetelijk.

Midden tussen de oude kronkelige steegjes staat het Palazzo Brunaccini. Een boetiekhotel met een excellent restaurant in de buurt, het Da Carlo. Hier krijg je een kijkje in de ziel van Palermo, net als in de grootste opera van Italië – het Teatro Massimo in de Via Maqueda. Een adembenemend bouwwerk voor adembenemende stemmen en het zinnebeeld van de indrukwekkende geschiedenis van Sicilië.

“Zonder Sicilië laat Italië geen indruk achter in de ziel: hier pas vind je de sleutel tot alles”, schreef Johann Wolfgang von Goethe in zijn beroemde Italienische Reise – wij hebben haar kunnen ontdekken, de ziel van Italië. Sicilië.